ޑްރަގް ކޯޓަކީ މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފާފައިވާ މީހުން ކުރާ ކުށުގެ މައްސަލަތައް ބަލައި، މަސްތުވާތަކެއްޗަށް އެމީހުން ބޭނުންވާ މިންވަރު މަދުކުރުމަށްޓަކައި ނުވަތަ ނައްތާލުމަށްޓަކައި ފަރުވާގެ ޚާއްޞަ ޕްރޮގްރާމްތަކެއްގައި އެމީހުން ބައިވެރިކުރުވައި، ފަރުވާ ލިބިގަތުން ލާޒިމުކޮށް، ޒިންމާދާރު ރައްޔިތުންގެ ގޮތުގައި އެމީހުން މުޖުތަމަޢުގައި ބައިވެރިވުމުގެ ފުރުޞަތު ފުޅާކުރުމަށްޓަކައި،ޤާނޫނު ނަންބަރު:2011/17( މަސްތުވާތަކެއްޗާބެހޭ ޤާނޫނު )ގެ ދަށުން ޤާއިމު ކުރެވިފައިވާ ޚާއްޞަ ކޯޓެކެވެ.

ޑްރަގް ކޯޓު ހުންނާނީ މާފަންނުގައި، ޢިއްޒުއްދީނު މަގުގައި، ޢިއްޒުއްދީނު މިސްކިތާ ޖެހިގެންނެވެ. އިތުރު މަޢުލޫމާތު ސާފުކުރެއްވުމަށް ފިއްތަވާލައްވާ!

ޑްރަގް ކޯޓަކީ ޤާނޫނު ނަންބަރު 2010/22 (ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކޯޓުތަކުގެ ޤާނޫނު) ގައި ބަޔާންކުރާ ސުޕީރިއަރ ކޯޓާ އެއް ދަރަޖައެއް ލިބިގެންވާ ކޯޓެކެވެ. އަދި، މަސްތުވާތަކެއްޗާ ބެހޭ ޤާނޫނުގައި، އެހެން ގޮތަކަށް ބަޔާންކޮށްފައި ނުވާހާ ހިނދަކު، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކޯޓުތަކުގެ ޤާނޫނުގައި ސުޕީރިއަރ ކޯޓުތަކާ ގުޅޭގޮތުން ބަޔާންކޮށްފައިވާ އެންމެހައި އުސޫލުތައް ޑްރަގް ކޯޓުގެ މައްޗަށް، ޑްރަގް ކޯޓާ ގުޅޭ ނިސްބަތަށް ހިނގާނެއެވެ.

ޑްރަގް ކޯޓުގެ އަސާސަކީ، ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ހިނގާ މީހުން، މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ބޭނުންވާ ނިސްބަތް މަދުކޮށްގެން، އެމީހުން މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ބޭނުންވާ ނިސްބަތް ދެމެހެއްޓުމަށްޓަކައި ކުށަށް އަރައިގަތުމުގެ މިންވަރު މަދުކުރުމާއި، ޒިންމާދާރު ރައްޔިތުންގެ ގޮތުގައި އެމީހުން މުޖުތަމަޢުގައި ބައިވެރިވުމުގެ ފުރުޞަތު ފުޅާކުރުމެވެ.

ޑްރަގް ކޯޓު އުފެއްދުމުގެ މަޤްޞަދަކީ، އަންނަނިވި ކަންކަން ޙާޞިލުކުރުމެވެ. 1ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ހިނގާ މީހުން، މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ބޭނުންވާ ނިސްބަތް މަދުކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރުން. 2 ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ހިނގާ މީހުން،މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފާފައިވުމުގެ ސަބަބުން،މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ބޭނުންވާ ނިސްބަތް ދެމެހެއްޓުމަށްޓަކައި ކުށަށް އަރައިގަތުމުގެ މިންވަރު މަދުކުރުން 3.ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ހިނގާ މީހުން، އަނބުރާ މުޖުތަމަޢަށް ގެނެވޭނެ ގޮތް ހޯދައިދިނުމަށް އިސްކަންދިނުން؛ 4.މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފާފައިވާ މީހުންނަށް ފަރުވާ ދިނުމުގެ ނިޒާމު، ޢާންމު ޝަރުޢީ ނިޒާމާ ގުޅުވައިދިނުމާއެކު، ފަރުވާ ދިނުމުގެ ނިޒާމަށް ޤާނޫނީ އަދި ޝަރުޢީ ހައިސިއްޔަތު ދިނުން. 5.މި މަޤްޞަދުތައް ޑްރަގް ކޯޓުން ޙާޞިލުކުރާނީ، ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ހިނގާ މީހުން، ކޯޓުން ކަނޑައަޅާ ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމްތަކުގައި ބައިވެރިކުރުވައި، ފަރުވާ ލިބިގަތުން ލާޒިމުކޮށް، މަސްތުވާތަކެއްޗަށް އެމީހުން ބޭނުންވާ މިންވަރު ނައްތާލައިގެން ނުވަތަ މަދުކޮށްގެންނެވެ.

މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކޮށް އެތަކެއްޗަށް ދެވިހިފާފައިވާ މީހުންނާއި، އޭގެ ނުފޫޒުގައި ހުރެ ކުށްކުރާ މީހުންނާ މެދު، ތަޤުލީދީ ޖިނާއީ ޢަދުލުގެ ނިޒާމުގެ ތެރެއިން އެޅޭ ފިޔަވަޅުތަކުގެ ބަދަލުގައި، އެމީހުންނަކީ މަސްތުން ސަލާމަތްވެ ކުށުގެ ޢަމަލުތަކުން ދުރުވެފައިވާ ބަޔެއްގެ ގޮތުގައި ހެދުމަށް، އެމީހުންނަށް ފަރުވާ ދީގެ މުޖުތަމަޢަށް އަލުން ނެރުމަށް އިސްކަން ދިނުމުގެ ވިސްނުން ދުނިޔޭގެ ޤައުމުތަކުގައި ދަނީ ކުރިއަށް ނެރެވެމުންނެވެ. ސަބަބަކީ މަސްތުވުމަކީ އެއަށް ދެވިހިފާ ކަމެއް ކަމަށް ވުމާއި، ޢުޤޫބާތް ދިނަސް، ދެވިހިފުމަށް އެކަށީގެންވާ އަދި ވަށާޖެހިފައިވާ ފަރުވާއެއް ނުދެވޭ ނަމަ، އަލުން އެކުށަށް ރުޖޫޢަވުމަކީ ވަރަށް ގާތްކަމެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރުމުގެ މައްސަލަތަކަށް، ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވެސް، ވަކިން ޚާއްޞަ ކޯޓެއް އުފެއްދުނީ މި ފިކުރުގެ ދަށުންނެވެ. އެގޮތުން، ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ލިބޭ މީހުންނަށް، ޖިނާއީ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުން އިސްކުރުމުގެ ބަދަލުގައި، އެމީހުންނާ ގުޅޭ ގޮތުން ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމުތައް ފަރުމާކޮށް، އެ ޕްރޮގްރާމުތަކުގައި، ޤާނޫނީ ނިޒާމުގެ ތެރެއިން، އެމީހުން ބައިވެރިކޮށް، ކާމިޔާބުކަމާ އެކު ޕްރޮގްރާމުތައް ނިންމާ މީހުންނަށް، ޒިންމާދާރު މީހުންގެ ގޮތުގައި މުޖުތަމަޢަށް ނުކުތުމުގެ ފުރުޞަތު، ޑްރަގް ކޯޓުގެ ނިޒާމުގެ ތެރެއިން ފަހިކޮށްދެވެއެވެ.

ކުށުގެ ތުހުމަތުގައި ހިންގޭ ތަޙުޤީޤުތަކުގައި، ޑްރަގް ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ހިނގާ މީހުންގެ މައްސަލަތައް، ދިވެހި ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތުން، ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްގެ އޮފީހަށް ފޮނުވުމުން، އެ މައްސަލަތަކުގެ ދަޢުވާތައް އެ އޮފީހުން ޑްރަގް ކޯޓަށް ހުށަހަޅައެވެ. ކޯޓުން ބަލަންޖެހޭ ކަންކަން ކަށަވަރުކުރުމަށް ފަހު، މައްސަލަ ބަލައިގަނެ، މައްސަލަ ބެލުމަށް ޤާޟީއެއް ކަނޑައަޅައެވެ. އެއަށް ފަހު، ދަޢުވާ ލިބޭ މީހާއަކީ މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފާފައިވާ މީހެއްތޯއާއި، އޭނާއަށް ދޭން ފެންނަނީ ކޮން ފަރުވާއެއް ކަން ދެނެގަތުމަށް، އޭނާގެ އިންޑިކޭޓިވް އެސެސްމަންޓު ރިޕޯޓެއް ހެދުމަށް ކޯޓުން ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އޭޖެންސީގެ މައްޗަށް އަމުރުކުރެއެވެ. މި ރިޕޯޓު ލިބުމުން، ދަޢުވާ ލިބޭ މީހާ، އޭނާގެ މައްޗަށް ހުށަހެޅިފައިވާ ދަޢުވާއަށް އިޢުތިރާފު ވާ ނަމަ، ފުރަތަމަ ޙުކުމޭ ކިޔޭ ޙުކުމެއް އޭނާގެ މައްޗަށް ކުރެވި، އެ ޙުކުމް ތަންފީޛުނުކޮށް ހިފެހެއްޓުމުގެ އަމުރެއް ނެރެވެއެވެ. ފުރަތަމަ ޙުކުމަކީ، ދަޢުވާގައި ތުހުމަތު ކުރެވިފައިވާ ކުށަށް ޤާނޫނުގައި ކަނޑައެޅިފައިވާ ޢުޤޫބާތް ކަނޑައަޅައި އިއްވޭ ޙުކުމެކެވެ. ހަމައެއާއެކު، ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމު ފުރިހަމަކުރުމަށް އަމުރުކޮށް، ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރެއް އޭނާގެ މައްޗަށް ކުރެވެއެވެ. މި އަމުރުގައި، އޭނާ ފުރިހަމަކުރަން ޖެހޭ ޕްރޮގްރާމުގެ ތަފްޞީލުތައް ފުރިހަމައަށް ބަޔާން ކުރެވިފައިވާނެއެވެ. ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމުތައް ހިންގާނީ މި ކަމަށް ލައިސަންސް ލިބިފައިވާ ފަރުވާދޭ މަރުކަޒުތަކުންނެވެ. ޕްރޮގްރާމު ހިނގަމުންދާ ގޮތް ކޯޓުން ބަލަމުން ގެންދާނެއެވެ. އަދި، ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމުގައި އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި ބައިވެރިވަމުން ނުދާ ނަމަ، ފަރުވާ ހޯދާ ފަރާތާ މެދު ފިޔަވަޅު އެޅެމުންދާނެއެވެ. އަދި، މި ގޮތުން އެޅޭ ފިޔަވަޅެއްގެ ގޮތުން، ފަރުވާއިން ވަކިކުރަން ވެސް ޖެހިދާނެއެވެ. ފަރުވާއިން ވަކިކުރެވިއްޖެ ނަމަ، ފުރަތަމަ ޙުކުމް ތަންފީޛުކުރުން ހިފެހެއްޓިފައި އޮތް އޮތުން ނިމުމަކަށް ގެނެސް، އެ ޙުކުމް އެ ވަގުތުން ފެށިގެން ތަންފީޛު ކުރަން ޖެއްސޭނެއެވެ. ކާމިޔާބު ކަމާއެކު ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމު ނިންމާލައިފި ނަމަ، ކުރިން، ތަންފީޛުކުރުން ހިފެހެއްޓުނު ފުރަތަމަ ޙުކުމާ މެދު ޢަމަލުކުރާނެ ގޮތެއް ކަނޑައަޅައި، ދަޢުވާ ލިބޭ މީހާގެ މައްޗަށް ފަހުގެ ޙުކުމޭ ކިޔާ ޙުކުމެއް އިއްވެއެވެ. މި ޙުކުމު، ތިރީގައި އެވާ 4 ގޮތުން ކުރެ ގޮތަކަށް ކުރެވިދާނެއެވެ. 4-ފުރަތަމަ ޙުކުމް ބާޠިލުކުރުމާއެކު، އެއްވެސް ޝަރުޠެއް ކަނޑައެޅުމަކާ ނުލައި އޭނާ މިނިވަންކުރުން. 2- ފުރަތަމަ ޙުކުމް ބާޠިލުކުރުމާއެކު، ކޯޓުން ކަނޑައަޅާ ވަކި ޝަރުޠުތަކަކާއެކު އޭނާ ދޫކޮށްލުން. 3- ފުރަތަމަ ޙުކުމް ބާޠިލުކުރުމާއެކު، ފަހުގެ ޙުކުމް ކަނޑައެޅުން ފަސްކޮށް، ކޯޓުން ކަނޑައަޅާ ވަކި ޝަރުޠުތަކަކާއެކު އޭނާ ދޫކޮށްލުން. 4- ފުރަތަމަ ޙުކުމް ބާޠިލުކުރުމާއެކު، ފަހުގެ ޙުކުމެއް ކޮށް، އެ ޙުކުމް ތަންފީޛުކުރުން ފަސްކޮށް، ކޯޓުން ކަނޑައަޅާ ވަކި ޝަރުޠުތަކަކާއެކު އޭނާ ދޫކޮށްލުން. ފަހުގެ ޙުކުމް ކުރެވުމުން، ޑްރަގް ކޯޓަށް ހުށަހެޅިފައިވާ މައްސަލަ ނިމިގެންދެއެވެ. ހަމައެގޮތަށް، ފަރުވާއިން ވަކިކުރެވިއްޖެ ނަމަވެސް، މައްސަލަ ނިމުމަކަށް އަންނާނެއެވެ.

ޑްރަގް ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ހިނގާނީ، އަންނަނިވި މީހުންގެ މައްޗަށެވެ. 1- މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރުމުގެ ކުށުގެ ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހުން. 2- މަސްތުވާތަކެތި ޕެޑްލްކުރުމުގެ ކުށުގެ ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހުން. 3- މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކޮށްގެން، އޭގެ ނުފޫޒުގައި ހުރެ ކޮށްފައިވާ ޖިނާއީ ކުށެއްގެ ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހުން. 4- ޖިނާއީ ކުށެއްގެ ޙުކުމް ތަންފީޛުކުރަމުންދާ މީހުން. (މަސްތުވާތަކެއްޗާ ބެހޭ ޤާނޫނު ތަންފީޛުކުރަން ފެށި އިރު، އެ ޤާނޫނުގެ މިންގަނޑުން ބަލާ އިރު، އެމީހަކު ތަންފީޛުކުރަމުން ދަނީ މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުން ކުރުން، ނުވަތަ ޕެޑްލް ކުރުމުގެ ކުށެއް ކަމުގައިވާ މީހުން.)

މަސްތުވާތަކެއްޗާ ބެހޭ ޤާނޫނަށް ބަލާ އިރު، ޑްރަގް ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ހިނގާ ކުށެއް، ޢުމުރުން 18 އަހަރު ނުފުރޭ ކުޑަކުއްޖަކު ކުރި ނަމަ ވެސް، އެ ކުށުގެ ދަޢުވާ ބެލުމުގެ އިޚްތިޞާޞު ލިބިގެންވަނީ ޑްރަގް ކޯޓަށެވެ. މަސްތުވާތަކެއްޗާ ބެހޭ ޤާނޫނުގެ ފަހުން ތަންފީޛުކުރަން ފެށުނު، ޤާނޫނު ނަންބަރު: 2019/18 (ކުޑަކުދިންގެ ޢަދުލުގެ ޤާނޫނު) 21 ވަނަ މާއްދާގެ (ށ) ގައި ވެސް، މިކަން އިތުރަށް ކަށަވަރު ކޮށްދީފައި ވެއެވެ. ކުޑަކުދިންގެ މައްސަލަތައް ކުރިއަށް ގެންދިޔުމުގައި، އެފަދަ މައްސަލަތަކާ ގުޅޭ ގޮތުން ޤާނޫނުގައި ކަނޑައަޅައިދީފައިވާ ހުރިހާ ޙައްޤުތަކަކާއި ޢިނާޔަތްތަކެއް ލިބިދެވޭ ކަން ކޯޓުން ކަށަވަރު ކުރާނެއެވެ.

މަސްތުވާތަކެއްޗާބެހޭ ޤާނޫނުގެ 36 ވަނަ މާއްދާގައިވާ ކުށެއްގެ ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހުންނާއި، އެއިން ކުށެއް ސާބިތުވެ، ޙުކުމް ތަންފީޛުކޮށް ނިމިފައި ނުވާ މީހުންގެ މައްޗަށް ޑްރަގް ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞެއް ނުހިނގާނެއެވެ. މީހަކު މެރުމަކީ މީގެ ކުށެކެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަމުގެ ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ ނަމަ، ނުވަތަ އޭގެ ޙުކުމް ތަންފީޛުކޮށް ނިމިފައި ނުވާ ނަމަ، އެފަދަ މީހެއްގެ މަސްތުވާތަކެތީގެ މައްސަލައެއް ޑްރަގް ކޯޓަކަށް ނުބެލޭނެއެވެ. 36 ވަނަ މާއްދާގައި ވަނީ މީހުން މެރުން ފަދަ، ސީރިއަސް ކުށްތަކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އިތުރު ކުށްތަކަކީ ޓެރަރިޒަމްގެ ކުށާއި، ޤާނޫނު ނަންބަރު 2009/12 (ކުޑަކުދިންނަށް ޖިންސީ ގޯނާކުރާ މީހުންނާމެދު ޚާއްޞަ އުސޫލުތަކަކަށް ޢަމަލުކުރުމުގެ ޤާނޫނު) ގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ ކުށްތަކާއި، މަސްތުވާތަކެތި ޓްރެފިކްކުރުމުގެ ކުށާއި، ގަދަކަމުން ބަދުއަޚްލާޤީ ޢަމަލު ހިންގުމުގެ ކުށެވެ. މީގެ އިތުރުން، ދަޢުވާ އުފުލިފައި ވަނީ، ނުވަތަ ޙުކުމް ތަންފީޛުކޮށް ނުނިމި ވަނީ މިއިން ކުށެއް ކުރުމުގައި ބައިވެރިވުމުގެ ނުވަތަ އެހީތެރިވެދިނުމުގެ ކުށެއްގެ ދަޢުވާ ނުވަތަ ޙުކުމް ކަމުގައި ވިޔަސް، އެފަދަ މީހެއްގެ މައްސަލަ ޑްރަގް ކޯޓުގައި ކުރިއަކަށް ނުގެންދެވޭނެއެވެ.

މަސްތުވާތަކެއްޗާ ބެހޭ ޤާނޫނުގައި ބުނާ ގޮތުން، ޑްރަގް ކޯޓު އެކުލެވިގެންވާނީ މަދުވެގެން 5 ފަނޑިޔާރުންގެ މައްޗަށެވެ. މީގެ އިތުރުން، ޑްރަގް ކޯޓުގެ މަސައްކަތަށް ބަލައި، ފަނޑިޔާރުން އިތުރުކުރަން ޖެހޭ ކަމަށް ޖުޑީޝަލް ސަރވިސް ކޮމިޝަނަށް ފެނިއްޖެ ހިނދެއްގައި، އެ ކޮމިޝަނުން ކަނޑައަޅާ ޢަދަދަކަށް، ޑްރަގް ކޯޓަށް އިތުރު ފަނޑިޔާރުން ޢައްޔަންކުރެވިދާނެއެވެ.

މަސްތުވާތަކެއްޗާ ބެހޭ ޤާނޫނުގައި، ނުވަތަ އެހެން ޤާނޫނެއްގައި، އެހެން ގޮތަކަށް ބަޔާންކޮށްފައި ނުވާހާ ހިނދަކު، ޑްރަގް ކޯޓަށް ހުށަހެޅޭ މައްސަލަތައް ބަލައި، ޙުކުމްކުރާނީ އެއް ފަނޑިޔާރަކު ހުރެގެން ހިންގާ ޝަރީޢަތުގެ މަޖިލީހަކުންނެވެ.

ޑްރަގް ކޯޓަށް ހުށަހެޅޭ މައްސަލަތައް ބައްލަވާނެ ޤާޟީއެއް ކަނޑައަޅުއްވާނީ، ޤާނޫނުގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ ގޮތުގެ މަތިން، އިސްޤާޟީއެވެ. މިގޮތުން، ޑްރަގް ކޯޓުގައި މައްސަލަތައް ބައްލަވާ ޤާޟީން ކަނޑައެޅުއްވުމުގައި ޢަމަލުކުރާ ޢާންމު އުޞޫލަކީ، މައްސަލަ ހުށަހެޅޭ ތަރުތީބުން މައްސަލަ ބެއްލެވުމަށް ޤާޟީން ޢައްޔަން ކުރުމެވެ.

މަސްތުވާތަކެއްޗާ ބެހޭ ޤާނޫނުގައި ބުނާ ގޮތުން، ޑްރަގް ކޯޓު ޢާންމުކޮށް ޤާއިމުވެފައި ހުންނާނީ މާލޭގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ޑްރަގް ކޯޓުގެ ފަނޑިޔާރުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެކި ސަރަޙައްދުތަކުގައި މަސައްކަތްކުރާ ގޮތަށް ހަމަޖެއްސުމަށް ނުވަތަ އެ އިރެއްގައި ޑްރަގް ކޯޓު ހުރުމަށް ބޭނުންވާ ތަނަކަށް އެ ކޯޓު ބަދަލުކުރުމަކީ ޤާނޫނު ހުރަސް އަޅާ ކަމެއް ނޫނެވެ.

ޑްރަގް ކޯޓުގައި މައްސަލަ ކުރިއަށް ގެންދިޔުމަށް، މި ރިޕޯޓު ހެދުމަށް އެއްބަސްވާން ޖެހެއެވެ. ރިޕޯޓު ހެދުމަށް އެއްބަސްވުމަކީ، އެކަމަށް ބޭނުންވާ ހުރިހާ ކަމަކަށް، ދަޢުވާ ލިބޭ މީހާގެ ފަރާތުން ދޭން ޖެހޭ އެއްބާރުލުން ދިނުމެވެ. މިސާލަކަށް ކުޑަކަމުދާތަކެތި ދޭން ޖެހިއްޖެ ނަމަ އެކަން ކުރުމާއި، ކުރެވޭ ސުވާލުތަކަށް ރަނގަޅަށް ޖަވާބުދިނުމާއި، ސިކުނޑީގެ ޙާލަތު ދެނެގަތުމަށް ވަކިން ރިޕޯޓެއް ހަދަން ޖެހޭ ނަމަ އެކަން ކުރުން ފަދަ ކަންކަމެވެ. ރިޕޯޓު ހަދަން އެއްބަސްވާ މީހާ، އެކަމަށް ބޭނުންވާ މިފަދަ ކަންކަން ނުކުރުން، ނުވަތަ ރިޕޯޓު ހެދުމަށް ހާޒިރުނުވުން ފަދަ ކަންކަމާ މެދު ބެލެވޭނީ، އެއީ ރިޕޯޓު ހެދުމަށް އަނގަބަހުން އެއްބަސްވިއެއް ކަމަކު، ޢަމަލީ ގޮތުން އެކަމާ އެއްބަސް ނުވުމެއް ކަމުގައެވެ. އެހެންކަމުން، މިފަދަ ގޮތަކަށް ޢަމަލުކުރާ ނަމަ، އެއީ ރިޕޯޓު ހަދަން ބޭނުން ނުވާ މީހެއް ކަމުގައި ބަލައި، ޑްރަގް ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞް ނުހިނގާ މީހެއް ކަމުގައި ކަނޑައެޅިދާނެއެވެ.

ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އޭޖެންސީން ޑްރަގް ކޯޓުގެ އަމުރުގެ ދަށުން ހަދައި ހުށަހަޅާ އިންޑިކޭޓިވް އެސެސްމަންޓު ރިޕޯޓުގައި އަންނަނިވި ކަންކަން ހިމެނެން ޖެހޭނެއެވެ. 1- ކުށުގެ ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހާ މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފާފައިވާ ނިސްބަތް. 2- ކުށުގެ ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހާ ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމަކަށް ތައްޔާރުވެފައިވާ ނިސްބަތް. 3- ކުށުގެ ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހާ ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމަކަށް ތައްޔާރުވެފައިވާ ނަމަ، އޭނާއަށް ދިނުމަށް ފެންނަނީ ކޮން ބާވަތެއްގެ ފަރުވާއެއް ކަން އަދި/ނުވަތަ އޭނާ ބައިވެރިކުރަން ފެންނަނީ ފަރުވާގެ ކޮން ޕްރޮގްރާމެއްގައި ކަން.

އިންޑިކޭޓިވް އެސެސްމަންޓު ރިޕޯޓު ހެދުމުގެ މަރުޙަލާގައި، ވަޒީފާއާ ބެހޭ ހުރިހާ މަޢުލޫމާތެއް ޙިއްޞާ ކުރާށެވެ. ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމެއް ކަނޑައެޅުމުގައި، ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އޭޖެންސީން އެކަމަށް ރިޢާޔަތްކުރާނެއެވެ. ފަރުވާގެ މައިގަނޑު ބޭނުމަކީ، މަސްތުން ސަލާމަތް ކޮށް، ޒިންމާދާރު ގޮތެއްގައި މީހާ މުޖުތަމަޢަށް އަނބުރާ ނެރުމެވެ. ވަޒީފާ ނުގެއްލި، އަދި ވަޒީފާއެއް ނެތް ނަމަ ވަޒީފާއެއް ލިބުމަކީ މި މަޤްޞަދު ޙާޞިލުކުރުމުގައި ވަރަށް ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ.

ޑްރަގް ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞު ލިބުމަށް، ދަޢުވާ ލިބޭ މީހާ، ކޯޓުން ކަނޑައަޅާ ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމެއް ފުރިހަމަ ކުރުމަށް އެއްބަސްވުމަކީ ލާޒިމު ކަމެކެވެ. އެކަމަށް އެއްބަސް ނުވާ ނަމަ، ޑްރަގް ކޯޓުގައި އެމީހެއްގެ މައްސަލަ ކުރިއަކަށް ނުގެންދެވޭނެއެވެ. އެ ޙާލަތުގައި، އިޚްތިޞާޞް އޮތް އެހެން ކޯޓަކަށް އެ މައްސަލަ ޑްރަގް ކޯޓުން ބަދަލުކުރާނެއެވެ. އޭރުން، ދެން އެ މައްސަލައެއް ކުރިއަށް ދާނީ ޑްރަގް ކޯޓުގެ ނިޒާމުން ބޭރުން، ޢާންމު ޖިނާއީ ޢަދުލުގެ ނިޒާމުގެ ތެރޭގައެވެ.

ޑްރަގް ކޯޓުގެ ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރެއް ވަކި މީހެއްގެ މައްޗަށް ކުރެވެނީ އޭނާގެ އެއްބަސްވުމާއެކުގައި ކަމުގައި ވާތީ، އަންނަނިވި ޙާލަތުތަކުގައި ޑްރަގް ކޯޓުން ކުރާ ޙުކުމްތަކާއި އަމުރުތައް އިސްތިއުނާފު ކުރުމުގެ ޙައްޤުން އެކަހެރިކުރެވިގެން ވެއެވެ. 1- ފުރަތަމަ ޙުކުމް. 2- ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރު. 3- ފުރަތަމަ ޙުކުމް ތަންފީޛުކުރުން ހިފެހެއްޓުމުގެ އަމުރު އެކަހެރިކުރުމަށް ކުރާ އަމުރު. 4- ވަކި ތާރީޚެއްގައި ކޯޓަށް ޙާޟިރުވުމަށް އަންގައި، ކޯޓުން ކުރާ އަމުރު.

ޑްރަގް ކޯޓުގެ ބައެއް އަމުރުތަކާއި ޙުކުމުތަކަކީ އިސްތިއުނާފު ކުރެވޭނެ ނިންމުންތަކެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ފަރުވާއިން ވަކިކުރުމަށް ނިންމޭ ނިންމުމަކީ، އިސްތިއުނާފު ކުރުމުގެ ޙައްޤު ލިބިގެންވާ ނިންމުމެކެވެ. އެހެންކަމުން، ނިންމުމާ މެދު ހިތްހަމަ ނުޖެހޭ ނަމަ، މަތީ މަރުޙަލާގެ ކޯޓަށް އެ މައްސަލަ ހުށަހެޅުމުގެ ދޮރު، ހިތްހަމަ ނުޖެހުނު ފަރާތަށް ލިބިގެންވެއެވެ.

ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރެއްގެ ދަށުން ފަރުވާ ހޯދަމުންދާ މީހެއްގެ ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމް ހުއްޓާލުމަށް އަންނަނިވި ޙާލަތުތަކުގެ ތެރެއިން ޙާލަތެއްގައި ޑްރަގް ކޯޓަށް އެންގިދާނެއެވެ. 1- ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމް ހުއްޓާލުމަށް، ފަރުވާ ހޯދަމުންދާ ފަރާތުން، ނުވަތަ ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އެޖެންސީން، ނުވަތަ ފަރުވާ ހޯދަމުންދާ ފަރާތް ބަލަހައްޓަމުންދާ މަރުކަޒުން އެދުން. 2- ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ކަންކަން، އޭގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ގޮތަށް ނުކުރުން. 3- ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރު އިޞްލާޙުކުރަން ހުށަހެޅުމުން އެކަމަށް ފަރުވާ ހޯދަމުންދާ ފަރާތުން އެއްބަސްނުވުން. 4- އިޞްލާޙުކޮށްފައިވާ ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރަކާ އެއްގޮތަށް ޢަމަލުކުރުމަށް ފަރުވާ ހޯދަމުންދާ ފަރާތުން އެއްބަސްނުވުން. 5- ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމް ކުރިއަށްގެންދިޔުމަކީ އެދެވޭ ނަތީޖާއެއް ނުކުންނާނެ ކަމެއް ނޫން ކަމަށް ފެނުން.

އަޑުއެހުމަށް ހާޒިރުވާން ޖެހޭ މީހަކީ މާލޭގައި ހުރި މީހަކަށް ނުވެދާނެއެވެ. މި ފަދަ ޙާލަތްތަކުގައި، އެމީހަކު ހުރި ރަށެއްގެ ނުވަތަ އެ ރަށަކާ އެންމެ ކައިރިން އޯޑިއޯވީޑިއޯ ކޮންފަރެންސް ހެދެން ހުރި ރަށެއްގެ ކޯޓަށް ހާޒިރުވެގެން އަޑުއެހުން ކުރިއަށް ގެންދެވިދާނެއެވެ. އަދި، އެއީ އެމީހެއްގެ ހާޒިރުގައި ހިންގޭ ޝަރީޢަތެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވޭނެއެވެ.

ކުއްލި ކަމެއް މެދުވެރިވެގެން، މޫސުން ގޯސްވެގެން، ބަލިވެގެން ފަދަ ކަމެއް ދިމާވެ އަޑުއެހުމަށް ހާޒިރު ނުވެވުމަކީ ވެދާނެ ކަމެކެވެ. އެފަދަ ޙާލަތެއްގައި އެކަމެއް ވަގުތުން ކޯޓާ ޙިއްޞާ ކުރަންވާނެއެވެ. އޭރުން ޢަމަލު ކުރަން ޖެހޭ ގޮތް ކޯޓުން އަންގައިދޭނެއެވެ. މިސާލަކަށް، ބަލިވެގެން ނަމަ، ކަމާ ބެހޭ ފޯމު ފުރާފައި ހުށަހަޅަން އަންގަފާނެއެވެ. އެއްވެސް ސަބަބެއް ނާނގައި، އަޑުއެހުމަށް ހާޒިރު ނުވެ ހުރެއްޖެ ނަމަ، އެކަމުގައި ކޯޓުގެ ފިޔަވަޅަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިދާނެ ކަން ހަނދާން ބަހައްޓާށެވެ.

އެމީހެއްގެ މައްޗަށް ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރެއް ކުރެވިފައިވާ މީހަކު، ސަރުކާރުގެ ޚަރަދުގައި، ރާއްޖެއިން ބޭރުގެ މަރުކަޒަކުން ފަރުވާ ހޯދުމަށް ފޮނުވުމުގެ ހުއްދައަކަށް އެދި ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އެޖެންސީން ޑްރަގް ކޯޓަށް ހުށަހެޅިދާނެއެވެ. މި ފަދަ ހުށަހެޅުމެއް ޑްރަގް ކޯޓަށް ލިބިއްޖެ ނަމަ، އެ ކަމުގެ ހުއްދަ ކޯޓުން ދޭނީ، އަންނަނިވި ޝަރުތުތައް ފުރިހަމަ ވާނަމައެވެ. ނުވަތަ އެ ޝަރުތުތައް ފުރިހަމަވުމާ އެކު ކޯޓުން ކަނޑައަޅާ އިތުރު ޝަރުޠުތަކާ އެކުގައެވެ. 1- ފަރުވާއަށް ފޮނުވުމަށް އެދޭ މަރުކަޒަކީ މަސްތުވާތަކެއްޗާ ބެހޭ ޤާނޫނުގެ 100 ވަނަ މާއްދާގެ (ނ) ގެ (1) ވަނަ ނަންބަރުގެ ދަށުން ހުއްދަކޮށްފައިވާ މަރުކަޒަކަށް ވުން. 2- އެ މަރުކަޒުން އޭނާއަށް ކަނޑައަޅާ ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމަކީ ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އެޖެންސީން ޤަބޫލުކުރާ ޕްރޮގްރާމަކަށް ވުން. 3- އެ މަރުކަޒަކީ ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އެޖެންސީއަށް އެއްބާރުލުންދީ، މަޢުލޫމާތު ޙިއްޞާކޮށް، އެ އެޖެންސީގެ ހުށަހެޅުމަކަށް އެ މަރުކަޒުން ފަރުވާ ހޯދާ ފަރާތްތަކާ ގުޅޭގޮތުން އެ އެޖެންސީއަށް ރިޕޯޓުކުރަން ޖެހޭ ކަންކަން ރިޕޯޓުކުރުން ލާޒިމުވާ އެއްބަސްވުމެއް އެ އެޖެންސީއާއެކު އޮތް މަރުކަޒަކަށް ވުން. 4.- އެ މަރުކަޒުގެ ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމްގައި ބައިވެރިވެ އެ ޕްރޮގްރާމް ފުރިހަމަކުރުމަށް އެ މަރުކަޒުގައި ހުރުމުގެ މުއްދަތުގައި ހިނގާނެ ޚަރަދުތައް ހަމަޖައްސާނެ ކަމުގެ ލިޔުމެއް ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އެޖެންސީން ޑްރަގް ކޯޓަށް ހުށަހަޅާފައި ވުން. 5- ފަރުވާ ހޯދާ މީހާއަކީ ޖިނާއީ ކުށެއްގެ ދަޢުވާ އެހެން ކޯޓެއްގައި އޭނާގެ މައްޗަށް އުފުލިފައިވާ މީހެއް ކަމުގައި ނުވުން. 6- އޭނާއަކީ ޑްރަގް ކޯޓުން ތަންފީޛުކުރުން ހިފަހައްޓާފައިވާ ޙުކުމެއް ފިޔަވައި، ތަންފީޛުކޮށް ނިމިފައި ނުވާ ޖިނާއީ ކުށެއްގެ ޙުކުމެއް އޮތް މީހަކު ކަމުގައި ނުވުން.

ޢާންމު ގޮތެއްގައި، ކޯޓުން ނިންމާ ކޮންމެ ނިންމުމެއް ވެސް، ލިޔުމުން ވަގުތުން ލިބޭނެއެވެ. މި ގޮތުން ލިބޭ ލިޔުންތަކުގެ ތެރޭގައި، އިންޑިކޭޓިވް އެސެސްމަންޓު ރިޕޯޓު ހެދުމަސް ކުރާ އަމުރު، ފުރަތަމަ ޙުކުމުގެ ޚުލާޞާ، ރީހެބިލިޓޭޝަން އަމުރު، ފަރުވާގެ ޕްރޮގްރާމު ހުއްޓާލުމުގެ އަމުރު، ފަހުގެ ޙުކުމުގެ ޚުލާޞާ ފަދަ ލިޔުންތައް ހިމެނެއެވެ. މައްސަލައިގެ ޝަރީޢަތް ނިމުނު ގޮތުގެ ފުރިހަމަ ރިޕޯޓު، ދަޢުވާ ލިބޭ ފަރާތަށް ދޫކުރާނީ، އެކަމަށް އެދި ހުށަހެޅުމުންނެވެ.